Cumhurbaşkanı kararıyla Resmi Gazete’de yayımlanan yeni düzenlemeye nazaran, kargo ile yurt dışından gümrüksüz alışveriş sonu 30 euroya düşürüldü, gümrük vergisi de artırıldı. Avrupa Birliği’nden gelen siparişlerde vergi yüzde 30’a, öbür ülkelerden gelen siparişlerde ise yüzde 60’a çıkarıldı.
4458 Sayısı Gümrük Kanunun Birtakım Unsurlarının Uygulanması Hakkında Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar, Cumhurbaşkanı kararı ile Salı günü Resmi Gazete’de yayımlandı.
Buna nazaran, kargo ile gümrüksüz yurt dışı alışveriş hududu 150 eurodan 30 euroya düşürüldü. Bu, yurt dışı merkezli e-ticaret sitelerinden 30 euronun üzerinde alışveriş yapılırsa gümrüğe takılacağı ve ithalat süreçlerine tabi olacağı manasına geliyor.
Bu alışverişlerde gümrük vergisi de artırıldı.
Avrupa Birliği ülkelerinden gelen eserlere artık yüzde 20 yerine yüzde 30 oranında vergi uygulanacak.
Diğer ülkelerden gelen eserlerde vergi oranı ise yüzde 30’dan yüzde 60’a çıkarıldı.
Özel Tüketim Vergisi’nden (ÖTV) muaf tutulmamış eserlerden de ayrıyeten yüzde 20 ÖTV alınıyor.
Gümrük muafiyeti sonu ilaçlarda ise 1500 euro olarak belirlendi.
Karar, 21 Ağustos’ta yürürlüğe girecek.
Bu düzenlemeye neden gereksinim duyuldu?
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, “Türkiye’de uzun vakittir denetimli özgür kur rejimi devam ettiği ve içeride enflasyonun aylık artışı sürat kesmediği için”, yurt dışı mal ve hizmetlerin daha ucuz hale geldiğini ve bu nedenle tüketicilerin Avrupa ya da Çin merkezli pazar yerlerine yöneldiğini söylüyor.
Ancak bu durum döviz likiditesini azaltıyor, tüketim malı ithalatını da artırıyor.
Aynı eserin yurt içinde daha değerli olması ve bu nedenle talebin de azalması durumunda, firmaların gelirleri de azalıyor.
Prof. Dr. Yılmaz, “Düzenlemeyle amaçlananlardan biri yerli firmalara olan talebi ve firmaların gelirlerini artırmak” diyor.
Ticaret Bakanlığı da benzer nedenlerden kelam etti.
Bakan Ömer Bolat Pazartesi günü CNBC-e’ye yaptığı açıklamada, Çin merkezli çevrimiçi pazar yeri Temu ile ilgili yeni bir düzenleme üzerinde çalışıldığını açıklamıştı.
Soru üzerine Bakan Bolat, “Bu sitenin çok yakın takipçisiyiz. Gerekli kararları yakında göreceksiniz. İlgili tedbirleri Resmi Gazete’de yayınlayacağız” demişti.
Bolat, düzenlemenin yurt içi merkezli şirketlerin ve pazar yerlerinin yurt dışı rakipleri karşısında rekabet gücünü muhafazayı hedeflediğini kaydetti.
Ticaret Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada da bu düzenlemenin, hem “kalite düşüklüğü” nedeniyle tüketicilerden gelen, hem de “satış, üretim ve istihdam kaybı” nedeniyle de imalatçılar, satıcılar ile esnaf, ticaret ve sanayi odalarından gelen şikayetler doğrultusunda alındığı belirtildi.
Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Merkez Yöneticisi H. Hakan Yılmaz, düzenlemeye üç nedenle muhtaçlık duyulduğunu düşünüyor.
Bunlardan birincisi, “2024 yılı bütçe amaçlarına ulaşma konusunda şu ana kadar çıkarılan düzenlemeler kâfi olmadığı için kaynak yaratma.”
İkincisi ise, “Ocak-Haziran dış ticaret sayılarında ithalat % 8,4 düşmesine karşın ithalatta tüketim mallarının hissesinin artıyor olması nedeniyle, bu artışı azaltmaya çalışma.”
Yılmaz “yerli üreticiyi rekabet avantajı olan yurt dışı firmalara karşı koruma” gayesinin ise “tüketici açısından açık bir formda refah kaybına” yol açtığını belirtiyor.
Tüketiciler bu düzenlemeden nasıl etkilenecek?
Tüketiciler Birliği Federasyonu Lideri Mehmet Bülent Deniz, “Dövizi yurt içinde tutmaya yönelik bir önlem olarak görülse de, asıl hedefin yurt içerisinde faaliyet gösteren pazar yeri firmalarına kesimde avantaj sağlama olduğunu düşünüyoruz” diyor.
Ancak düzenlemenin rekabeti azaltacağı için tüketicileri dezavantajlı pozisyona düşüreceğini söylüyor:
“Kısa bir müddet sonra, yurt içerisindeki firmaların tekelleşmesine ve sermayenin aşikâr bir yerde toplanıp, hakim hale gelmesine yol açacaktır. Tüketici için seçenek ne kadar çok olursa, tüketici o kadar ucuz ve kaliteli hizmet ve eser alır.”
Uzmanlar, vergi artışının ithal ve yerli eserlerin fiyatlarında artışa yol açacağında hemfikir.
TEPAV Merkez Yöneticisi Yılmaz, “Vergi kadar fiyatlar da üste çekileceği için, bu düzenleme enflasyonla çaba programını olumsuz etkileyecek” diyor.
Tüketiciler Birliği Federasyonu, kelam konusu Cumhurbaşkanı kararına ait itirazlarını Eylül ayında Ticaret Bakanlığı nezdinde yapılacak Tüketici Kurulu Toplantısı’nda lisana getirecek, TBMM ve Bakanlık’ta lobi çalışmaları yürütecek.
Federasyon başkanı Deniz, gelecekte Rekabet Kurumu’na da itirazda bulunabileceklerini söylüyor.
Tüketiciler neden yurt dışındaki pazar yerlerine yöneliyor?
Tüketiciler Birliği Federasyonu Lideri Deniz’e nazaran bunun birkaç sebebi var.
Birincisi, fiyat-kalite parametresinin tüketici açısından daha cazip olması. İkincisi, satış sonrası hizmetlerde, yurt dışı kaynaklı pazar yeri firmalarının tüketicileri daha fazla şad etmesi.
Deniz, Türkiye’deki pazar yeri firmalarını kısıtlayan ve tüketicileri koruyan çok sayıda düzenleme olmasına karşın, tüketicilerin tekrar de meseleler yaşadığını söylüyor:
“Örneğin, tüketiciler 14 gün içerisine rastgele bir münasebet göstermeden eseri iade hakkına sahip ancak tüketici bu hakkını kullandığında, Türkiye’deki pazar yeri firmaları kimi vakit o denli prosedürler üretiyor ki, tüketici parasını geri alana kadar 2-3 ay geçiyor. Bu da, tüketicinin parasının pazar yeri firması ya da satın aldığı mağaza lehine 0 faizli kredi üzere kullanılabilmesi manasına geliyor.”
Tüketicileri yurt dışındaki pazar yerlerine iten bir öteki sebep de kargo güvenliği.
Deniz, “Yurt dışından bir kargo geldiğinde, kargonun hasar görmemesi için her türlü tedbirin alındığını biliyoruz. Yurt içinde pek çok tüketiciden, kargo ile aldığı eserin hasarlı olduğuna dair şikayet alıyoruz” diyor.
Düzenlemenin bütçeye tesiri ne olur?
İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, gümrük vergisindeki yeni düzenlemenin bütçede büyük bir tesir yaratmayacağını söylüyor:
“Gümrük vergisi gelirlerinin toplam bütçe gelirleri içindeki hissesi, geçen yıl yüzde 3,16 idi. Son üç yılın ortalaması da yüzde 3,2 seviyesinde. Ayrıyeten bugünkü Resmi Gazete’de yayımlanan düzenleme, gümrük vergisinin konusunun dar bir kısmıdır. O nedenle bütçeye tesiri sonlu seviyede kalacaktır.”
TEPAV Merkez Yöneticisi Yılmaz da “Bu düzenlemenin temel motivasyonu 2024 yılı bütçe vergi gelirlerini artırmak ancak kâfi kaynak sağlayacağını düşünmüyorum” diyor.
Yurt dışından verilen siparişlerin toplam e-ticaretteki hissesi ne?
Ticaret Bakanlığı’nın Mayıs tarihli ‘Türkiye’de E-ticaretin Görünümü’ isimli raporuna nazaran, e-ticaret hacmi 2023 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde 115,15 artarak 1,85 trilyon TL’ye ulaştı. Süreç sayısı ise yüzde 22,25 artarak 5,87 milyar adet oldu.
2023 yılında yurt içi harcamaların hissesi yüzde 93,37 olarak gerçekleşti.
Türkiye’deki vatandaşların yurt dışından yaptığı alımların hissesi ise yüzde 3,75 oldu.